НОМАДИЗМЫН ДУУЛАЛ

Г.МЭНД-ООЁОГИЙН ГЭРЭЛТЭХ АГШИН БҮР БУЮУ НОМАДИЗМЫН ДУУЛАЛ

/Dr. Shaleen Kumar Singh/

Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо өнөөдөр нэн онцгойн дээр ихэд нөлөө болохуйц нэгэн туурвилаа Англи хэлнээ хөрвүүлэн гаргажээ. Тэрээр “Гэрэлтэх агшин бүр” хэмээх яруу найргийн энэхүү номоороо дамжуулан нүүдэлчдийн амьдрал, уламжлалт ахуй заншлыг маш нарийн мэдрэмжээр нээн гаргаж чадсан байх тул түүний номыг “Номадизмын дуулал” хэмээн нэрлэж ч болмоор санагдана.

“Гэрэлтэх агшин бүр” хэмээх хамгийн сүүлд хэвлүүлсэн энэ яруу найргийн ном нь юун түрүүнд Нүүдэлчдийн ахуй заншлын бодит байдал, дүр төрхийг ихээхэн нарийн илэрхийлсэн бүтээл болжээ. Г.Мэнд-Ооёо “-Нүүдэлчин монголын үр сад билээ, би. Үүр цүүрээр ачаалж нүүдэг сэн. Ачаатай тэргэн дээр, арган дотор сууж, атан тэмээний нэгэн жигд алхаанд өглөөн нарны туяаг угтсан балчир ахуйдаа ирээдүйнхээ яруу найргийн хэм хэмнэлийг мэдэрсэн ч байж магадгүй.” гэж нэгэнтээ дурсчээ. Үнэхээр ч нүүдэлчин амьдралын тэр хэв маяг нь түүнийг яруу найрагч болоход ихээхэн нөлөө үзүүлсэн аж.

Тэрээр мөн “Аян холд ангаж яваа хүнийг баярлуулахын сайхныг, газар дэлхийдээ шүтэн амьдрагч бүхэн бие биеэс хамаат оршиж, найрсан туслалцахын учрыг багадаа узэж амталсан маань хожим бичих найргийн минь зан чанарт шингэсэн буй заа.” хэмээн өөрийн уран бүтээлийн гарваль мөн чанарыг нэмэн тайлбарлажээ.

Г.Мэнд-Ооёо хөдөөд өнгөрүүлсэн, хотод суурьшсан он жилүүдийнхээ аль алинаас нүүдэлчдийн үлгэр домог мэт амьдралыг ямагт мэдэрч, санагалзан, энэ нь ч түүний уран бүтээлд нөлөөлсөөр байх шиг. “Эрдэм номын мер хөөж энд тэнд бишгүй л "нүүж" явлаа. Язгуурын нүүдэлчин миний хот хүрээнд суурьшин суусан он жилууд ч нүүдэл мэт санагдаж байна” хэмээн найрагч маань хэлжээ. Түүний амьдрал бүхэлдээ нүүдэлчний язгуур мөн чанараа эрэн бэдсэн их нүүдэл ажээ. Энэ ч утгаараа Г.Мэнд-Ооёо найрагчийн шүлгүүдээс алгуурхан зогсолтгүй хөдөлгөөн, холыг түүчээлсэн эерүү урсгал, зөн совингоо эрэн бидсэн басхүү эргэн тойрныхоо бүхий л зүйлийг сониуч агаад өөдрөг нүдээр харсан, гэгэлгэн, уянгалаг зүрх сэтгэлийн өнгө аяс хөвөрч, нүүдэлчдийн амьдралын хэв маягийг эрхгүй тодосгодог. Номонд орсон бүхий л шүлгүүд нүүдэлчдийн зүрх сэтгэлийн гүнд хамгийн ихээр тусч, хүсэл сэтгэлийг нь хөвсөлзүүлэн татдаг бүхнийг илэрхийлэн бичиж, нүүдэлчдийн яруу найргийн онцгой шинжүүдийг өөртөө хадгалсан байх аж. Номын хамгийн эхэнд байх

Харанхуйн дотор л хамгийн тод гэрэл оршимуй

Бүрэнхийд л бүсгүй хүн илүү царайлаг харагдмуй

Ээмэгний шигтгээ үдшээр л гэрэлтмүй

Эмээлийн баавар шөнөөр л гялалзмуй

Гүмүда цэцэг үдшээр л дэлбээгээ нээмүй

Гүйгүүл морь үүр хаяаруулж янцгаамуй

Дуу сонсоход л сэтгэлийн бүрэнхий туяармуй

Дурласан цагтаа л хүн хамгийн их гэрэлтмүй…

хэмээн үргэлжлэх “Гэрэлтэх агшин бүр” шүлгээс харахад л энэ шүлэг нь жинхэнэ нүүдэлчин хүний сэрэл сэтгэлгээг илэрхийлэн байгаа нь мэдрэгдэнэ. Тааламжтай сайхан нь юунд буй хэмээвээс агшин хормын зогсоц бүрийг шүлэг найрагтаа зохиогч өөрийн төсөөллөөр үргэжлүүлж, гүн утгыг эрэн олсон нь:

…Үүлэн чөлөөний нар л хамгийн хурц буюу

Үйлийн үр л ертөнцийд хамгийн үнэн буюу

Од харвах агшинд л онцгой нэг гэрэл гармуй

Орчлонг гэрэлтүүлэх хүү тэр агшинд л мэндэлмүй… хэмээх мөртүүдээс

харагдаж байна. “Чамруу би явж байна” нэртэй хоёр дахь шүлэгтээ салхитай олон жимийг туулж, сарьдаг их уулсыг давж, зуу зуун ус мөрнийг гатлаад хайр сэтгэлээн олохоор хэрэн явах нэгэн залууг /түүнийг дагалдагч сарыг ч бас/:

Хэзээ учрахаа тааж эс мэдэвч,

Хэлэх үгээ хэлхэн бодсоор

Чам уруу би явж байна"(11) … гэх мэтээр дүрслэн бичсэнээс нь мөн л сайх найрагчийн туулж ирсэн нүүдэлчний амьдарлын зам мөр тодхон харагдаж байна.

Тэрээр шүлэг найрагтаа намар цагийн уйтгар гунигийг хавар цагийн сэргэн мандалттай нь хамт дүрсэлж, алтан нарыг атгасан мэт халуун залуу насныхаа илч гэрлийг бахдаж, хязгааргүй оюун санааныхаа чинад ертөнц дэх аян холын гэрэлт бодлууд, амьдрал цадигийн гэгээн агшнууд, хүмүүний оршихуйн нандин нууц, яруу найргийн зам замнал бүрээ дотоод сэтгэлийнхээ бодрол бясалгалаараа нээн бичсэн байх аж. Энэ нь түүний:

Чам руу би явж байна.

Чимх чимх зүүд нойроо хугаслан

Чирам хийн бүхнийхээ дээж найргаас шимлэн

Чиний зүрхэнд өөрийнхөө чавхдасыг олохоор

Хангал өндөр уулсын ангал хавцгайг өгсөн

Хангил их бартаатай халил жимийг мөшгөн

Хайрын охь мөнхийн дуугаа эрсээр

Чам руу би явж байна… хэмээн үргэлжлэх сайхан шүлгээс ч

тодорхой харагддаг. Мөнхүү Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо:

…Чулуун довжооны завсраар зэрлэг өвс сөрвийж

Чуулган их бурхадын зам дээр шарлана

Гэрэл татсан тэртээ цагийн улбаа тэмдэг төдий

Гэгээн бурхад нь хаашаа одсоныг мэдэхгүй…

хэмээн нэгэн шүлгэндээ бичсэн байх нь “Хуучин сүмийн дээгүүр саран мандахад хувилгаан туяа нь сэтгэлийн бүрэнхийг гэрэлтүүлэх” Бурхан Буддагийн өнө цагийн алдар сууг нэн гоо сайхнаар дуулсан мэт сэтгэгдэлийг төрүүлж байна.

Яруу найрагч тэрбээр 'Нээхийн утган хэлхээ' хэмээх сайхан шүлгээрээ өмнөх олон найрагчдын нээн чадахыг ямагт тэмүүлсэн ч хараахан түвдээгүй жамын ертөнцийн нууцын нууцыг гүн ухааны бодрол бясалгалын үүднээс тайлахыг оролдсон ч байж болох юм. Түүний энэ шүлэг “Би” хэмээх үйлийн эзэн дээр үндэслэгдсэн байх ба шүлэг маань бүхэлдээ “Би”-гээр дамжуулан үнэн мөний нүд хийгээд цэцэн билгийн нүдийг нээхүйн харилцан хамаарлыг батласан байх ажээ. Мөсөн уулын орой нь хүний нүднээ үзэгдээд, ёроол нь далайн гүнээ хөвөн огт харагддаггүйтэй адил яруу найрагчид шүлгийнхээ гол утга санааг далд битүү утгаар хэлэх, салаалан нуух хандлага ихээхэн ажиглагддаг. Г.Мэнд-Ооёогийн:

Өнөөг хүртэлх хорвоон түүх намайг бүтээж нээнэм

Өнөө миний амьдрал тэмцэл өөрийгөө тодруулж нээнэм

Ая дуу найраг шүлэг минь намайг бүтээж нээнэм

Ардынхаа сэтгэлд хүрч чадвал өөрийгөө илчилж нээнэм… хэмээх

мөртүүдээс ч бас утга найрслын ийм түүн лугаа жишээг олж харав би. Тэгвэл эл шүлгийн дараах мөртүүдээрээ тэрбээр:

…Орчлон ертөнц надад найрсан нуугднам

Оюун сэтгэл, зүрхний минь гүнд нуугднам

Юм бүхэн, мөч бүхэн намайг нээнэм

Ертөнц надаар дамжин өөрийгөө нээнэм... хэмээн нууцалсан

нууцынхаа тайллыг нээн толилуулах нь нэн зохист туурвил болжээ.

Энэхүү номонд нүүдэлчний ахуй сэтгэлгээний шүлгүүдээс гадна хайр сэтгэл, байгаль дэлхий, гоо сайхан, гүн ухааны сэдэвт олон сайхан шүлгүүд багтсан байна. Яруу найргийг орчуулна гэдэг нэн бэрх ч энэ номын орчуулагч яруу найрагчийн шүлгүүдийн үнэ цэнэ, үнэн мөнийг огт алдагдуулахгүйгээр гойд сайн орчуулсан байгааг бас онцлон хэлүүштэй. Г.Мэнд-Ооёо найрагчийн “Цагийг эргүүлэгч шувууны даллага, 'Чиний хөмсөг нисч яваа тогорууны далавч шиг', “Уулсын дүрийг тайлахуй”, 'Дөрвөн улаан навч' “Алтан хараацай” гэх мэт шүлгүүдэд нүүдэлчдийн амьдралын хэв тусгал, байгаль дэлхийн шим мандалтайгаа салшгүй холбоотойгоор дүрслэгдсэн. Мөнхүү Г.Мэнд-Ооёо найрагчийн шүлгүүдээс Буддизмын мөн чанар, сэтгэлгээ, урлал зүйн хэв шинжүүд олонтоо илэрдэг билээ. Энэ нь түүний шүлгүүдийг Монголын уламжлалт соёлын тусгалтай салшгүй холбоотойг харуулж байна. Профессор Я.Баатар “Г.Мэнд-Ооёо уламжлалт найруулах ухааныг орчин үеийн найруулах ухаантай холбож, уламжлал шинэчлэлийн нарийн судсыг нь атгаж чадсан юм. Хэрвээ ингэж чадаагүй бол дан ганц уламжлалт найруулгыг шүтээд сонгодог бичгийн найруулга мэтээр хэн хүнд авсаар ойлгогдохгүй хэдэн хуучин үгээр хөөцөлдөж явах байсан билээ. Гэтэл яруу найрагч тэгсэнгүй. Хуучин үгсийг сонгохдоо ч гэсэн зүй журмын дагуу зохих байрыг нь олж шигтгэж өгдөг учраас этгээд гажуу байдаггүй юм.” хэмээн бичсэн нь ч дээрхийг гэрчилнэ. Энд нэгэн жишээг дурдахад Энэтхэгт Хинди шашны үзэл санаан дээр тулгуурлсан уран зохиолын өв дуурьсал давамгайлах бөгөөд эндэхийн хамгийн нэртэй яруу найрагчдын нэг болох Раул Санкритъяаяан хэмээх хүн нүүдэлчдийн уугуул сэтгэлгээнд ихэд татагдаж, түүний мөн чанарыг олон олон бүтээлээрээ нээн бичиж байсан билээ. Тэрээр нэгэн шүлэгтээ:

"Sair kar duniya ki gafil zindgani phir kahan

Zindagani gar rahi to naujabani phir kahan."

хэмээн шүлгэлсэнийг нь хөрвүүлвээс

“Агуу ертөнцөөрөө хэсэгтүн, ахиад төрнө гэж үгүй ээ.

Амьдралаа нэгэнт үрсэн хойноо дахиад залуу болохгүй ээ” гэсэн утгатай юм.

Эцэст дүгнэхэд “Гэрэлтэх агшин бүр” яруу найргийн ном нь бүхэлдээ Нүүдэлчдийн амьдрал, сэрэл, сэтгэлгээний дуулал болж чаджээ. Тиймээс ч энд орсон шүлгүүд нь хайр сэтгэл, байгаль дэлхий, амь амьдрал, басхүү төрж өссөн газар шорооныхоо эгэл сайханд ууссан нэгдсэн, нүүдэлчин ахуйн тэр л гоо сайхныг магтан дуулсан гүн хүндэтгэлт учир агуулгыг өөртөө шингээсэн байх юм. Эцэст нь зүрх сэтгэлийн яруу дууллын нандин эгшгийг бүхий л талаараа тун хүчирхэгээр атгаж чадсан яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо таньд би чин сэтгэлийнхээ гүнээс амжилт хүсэн буйгаа ирэлхийлье.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Баясгалан