Цал буурал агины ганцхан ширхэг молцог
Цагийн цагт анхилуун үнэрээ гээдэггүй еэ,
Буудайн ширхэг үрэнд зуун жилийн нар салхи
Буман хүний хөлсний дусал багтаж буй гэдэг ээ.
Нарны нэгээхэн цацраг голын усыг сүвлээд
Чулуунаас нь ойхдоо үлэмжийн гялбаа гялбуулдаг,
Цаг мөнхөд харагдах энэ мэт гэрэлт агшин
Цаглашгүй амьдралын минь хором бүрийг гийгүүлдэг ээ!
Усны уяхан нэг дусал, уулын чимх шороо
Өвсний ганхах нэг намиа, одны жирвэх дохио
Эрхий дарам газар бүрэндээ энэчлэн ихийг агуулсан
Энгүй бүхнээ хэлхэж эх орон минь цэлийдэг ээ!
Орой сар хавиргалж байхад аавын хуурдсан аялгууг
Орчлонгийн тэр мөчид надаас бишид нь сонсоогүй ээ.
Сэтгэлийн минь толинд туссан энэ мэт гэрэлт агшин
сэм сэмээр намайг хувиргасан бүхэн ганц ганц хувь аа.
Ахин хэзээ ч хаан ч нэгэн адил байдаггүй
Агшин бүрийг амьдралынхаа туршинп хэлхмүй
Эрхин хэлхээнээс нэг нь ч сугарч болдоггүйн учир
Эрин зууны тоосонд эр хүн өндиймүй.
Ард олноосоо нэг нэг дуу нэмж сонссоор
Агуу их дуулал надад нэгдэн найрч яваа.
Алхам бүртээ дуунд умбалаа ч, дуугаар цангасаар
Амьдрах мөч бүхнээ дуугаар хэлхэж яваа!
Эх орныхоо ганц ширхэг бүрийг үгээрээ хэлхвэл
Эрдэнэсийн хосгүй нэгэн сондор тэр больюу
Амар амгалан амьдралынхаа агшин бүрээр
Аяа, цаг мөнхийн диваажин бүтээх буюу.
Friday, May 7, 2010
Sunday, May 2, 2010
THE UNDULATING AND MAGIC CHARACTER OF POETRY AND NATURE’S ENERGY
Dr.G.MEND-OOYO (Mongolia)
Poetry is an unknown light signal from Cosmos.
Poetry is the magic wave of spiritual energy.
Poetry is the heavenly body of human’s inner Cosmos.
Poetry is an outstanding phenomenon of the spirited Mandala.
To speak about poetry within today’s cognitive frame would be a bit insufficient. With other words, one cannot explain many hidden values of real poetry by means of our understanding of things of today. One of these values is the energy wave of the poetry. The energy wave contained in the poetry is an inexhaustible wealth of the poetry culture of the humankind. Strangely enough, in nomadic cultural heritage one often faces something that resembles efforts to manage natural energy through the energy of poetry. This should be given importance and careful study, I think.
It is said that at the end of 19th Century in the Gobi desert of Mongolia there was terrible drought for many years. People and animals suffered tremendously due to non-existent rain, dryness and the parched soil. The famous poet Gelegbalsan from the Gobi composed verses and invocations asking the Heavens for rain. Then he went to an ancient shrine with offerings along with the local people. The poet recited in verse and song his invocations with his face directed to the Sky, with all the people around him accompanying him in chorus. Soon afterwards clouds gathered out of the clear Sky and rain started to fall.
This story demonstrates the magic of poetry’s energy, and on the other hand, it tells of the unique capability of the poet to manage natural phenomenon by galvanizing people’s spirits and consciousness.
Mongolian nomads believe that all mountains and waters have their own spiritual Masters who are not visible, but have the mysterious quality of being felt by people’s thoughts and minds. That’s why each mountain and body of water has its own praise-songs and rituals. Addressing these praise-songs and rituals to the mountains, people can call preferable natural phenomenon like rain, rainbows etc. to their aid.
If one carefully listens to the evocations, incantations and calls of shamans one can hear verses addressed to the Heaven, Water-spirits and the shaman’s own spiritual helpers.
In the Eastern Mongolian steppe, namely in Dariganga, there is a small steppe mountain called Altan-Ovoo. Local people for hundreds of years have been praying and worshipping this small mountain. Around the 13th Century people worshipped the mountain according to shamanist rituals and starting in the 18th Century, the mountain was worshipped in accordance with Buddhist rituals. Both Shamanist and Buddhist rituals were performed in verse. Worshippers recited verses in the form of religious songs praising the mountains and waters and asking the Masters in the Sky and Earth for mercy, rain, good luck and peace. With full devotion and belief, people offer the choicest of their food and drinks and chant:
My sacred Altan-Ovoo
My sacred Altan-Ovoo
My sacred Altan-Ovoo
When a word is repeated many times by many people at the same time it becomes energized by the concentrated spiritual energy of many people. In this way, the word attains an extraordinarily strong spiritual charge and energetic frequency.
A local herdsman would utter the name of Altan-Ovoo when his or her horse stumbled and offer thanks to Altan-Ovoo that he or she didn’t fall from the horse. Once a nomad has discovered and learned how a word can be energized and produce this wave-like energetic effect, he will highly respect poetry as something heavenly and sublime.
During the rule of Chinggis Khaan important messages, especially, ultimatums, were written in verse, which messengers had to memorize and recite in the form of a song to the recipient. Many of Chinggis Khaan’s teachings that were passed down are in verse. These are examples of using the strength of poetry in state affairs.
From history, we know that when the Mongolian State became more sedentary and urbanized, namely in the Yuan Dynasty era, almost all khans and ministers composed verses.
History also tells us that Zanabazar, Mongolia’s 17th Century enlightened lama’s famous poem “The pacifying prayer” (Tsagiig tohinuulagch zalbiral”) distributed widely throughout the country by his students, could even prevent wars between rival regions.
Mongolian nomads use verses and melodic words for dealing with their animals. The animals, not knowing human language, are moved by the verses and melodic words presented to them by the herders.
The strength of a real poet lies in his ability to create a totally new being and to open an unknown world. Poetry forms itself through an ensemble of musical and rhythmic words and carries the energy of the content that matches the words and their form. This inner energy, having created a certain shape of thought, flows out as mind’s true expression, spreading like a flow of atomic energy. If the words, the rhythm and the meaning in a poem work harmoniously together, the poetry can have infinite magical meanings and can contain exciting energy that pleases countless readers throughout time. Truly vital poetry contains invisible strength and exists as a magic sphere of meaning, which revives people’s minds and changes itself again and again as soon as it is stimulated.
They say a recipient of the Nobel Peace Prize, Russian poet Boris Pasternak once exclaimed: “Dear fellow poets. Please, do not foretell your sorrowful death in your verses because poetry’s strength makes it to come true.” He must have had noticed how Pushkin, Lermontov and Esenin were foretelling their deaths in their verses.
A reader who reads a meaningful poem experiences the same sufferings and joy of inspiration as those of the poet when the poem was created. The very strong thoughts and formulations in a poem that is read by scores of readers act as careers of this magic energy. When the inner energy absorbed in a poem’s every word and its energized sound radiates out, it occupies and possesses the minds of the listeners. Real poetry has always had the strength to exist regardless of space and time.
This is, I would say, is poetry’s energy or its magic wave.
This magic quality of poetry’s energy has been used in different times both for good and bad. There are cases of using the energized magic wave of words as a weapon for fighting an enemy. At times there was the so-called “curse poetry”.
Mongolians like the saying:
Benediction brings flowers
Cursing brings blood
The logic of this saying is that words coming from a good heart and mind lead people and society through bright paths. The shortest way to enlightenment lies within poetry. Through poetry we can purify the human spirit, shed light in the darkness of human’s inner world, fight for enlightenment, bring peace, and in this way bring together peoples hearts and minds. Poetry can eliminate distrust, differences in space and time, and bring down the walls that divide us.
Therefore, we shall pay attention to the fact that there is a possibility of using the magic wave of the energy which lies in the multi-national poetry of humankind. The more humane and merciful our poetry, the more the magic wave of this purifying energy will help our deeds towards their fulfillment: the absolute desire of humankind to live in peace.
Only poetry charged by the light of love and mercy, coming from a human’s mind, and the energetic words of a gifted human will make every thing good and beautiful.
Poetry is an unknown light signal from Cosmos.
Poetry is the magic wave of spiritual energy.
Poetry is the heavenly body of human’s inner Cosmos.
Poetry is an outstanding phenomenon of the spirited Mandala.
To speak about poetry within today’s cognitive frame would be a bit insufficient. With other words, one cannot explain many hidden values of real poetry by means of our understanding of things of today. One of these values is the energy wave of the poetry. The energy wave contained in the poetry is an inexhaustible wealth of the poetry culture of the humankind. Strangely enough, in nomadic cultural heritage one often faces something that resembles efforts to manage natural energy through the energy of poetry. This should be given importance and careful study, I think.
It is said that at the end of 19th Century in the Gobi desert of Mongolia there was terrible drought for many years. People and animals suffered tremendously due to non-existent rain, dryness and the parched soil. The famous poet Gelegbalsan from the Gobi composed verses and invocations asking the Heavens for rain. Then he went to an ancient shrine with offerings along with the local people. The poet recited in verse and song his invocations with his face directed to the Sky, with all the people around him accompanying him in chorus. Soon afterwards clouds gathered out of the clear Sky and rain started to fall.
This story demonstrates the magic of poetry’s energy, and on the other hand, it tells of the unique capability of the poet to manage natural phenomenon by galvanizing people’s spirits and consciousness.
Mongolian nomads believe that all mountains and waters have their own spiritual Masters who are not visible, but have the mysterious quality of being felt by people’s thoughts and minds. That’s why each mountain and body of water has its own praise-songs and rituals. Addressing these praise-songs and rituals to the mountains, people can call preferable natural phenomenon like rain, rainbows etc. to their aid.
If one carefully listens to the evocations, incantations and calls of shamans one can hear verses addressed to the Heaven, Water-spirits and the shaman’s own spiritual helpers.
In the Eastern Mongolian steppe, namely in Dariganga, there is a small steppe mountain called Altan-Ovoo. Local people for hundreds of years have been praying and worshipping this small mountain. Around the 13th Century people worshipped the mountain according to shamanist rituals and starting in the 18th Century, the mountain was worshipped in accordance with Buddhist rituals. Both Shamanist and Buddhist rituals were performed in verse. Worshippers recited verses in the form of religious songs praising the mountains and waters and asking the Masters in the Sky and Earth for mercy, rain, good luck and peace. With full devotion and belief, people offer the choicest of their food and drinks and chant:
My sacred Altan-Ovoo
My sacred Altan-Ovoo
My sacred Altan-Ovoo
When a word is repeated many times by many people at the same time it becomes energized by the concentrated spiritual energy of many people. In this way, the word attains an extraordinarily strong spiritual charge and energetic frequency.
A local herdsman would utter the name of Altan-Ovoo when his or her horse stumbled and offer thanks to Altan-Ovoo that he or she didn’t fall from the horse. Once a nomad has discovered and learned how a word can be energized and produce this wave-like energetic effect, he will highly respect poetry as something heavenly and sublime.
During the rule of Chinggis Khaan important messages, especially, ultimatums, were written in verse, which messengers had to memorize and recite in the form of a song to the recipient. Many of Chinggis Khaan’s teachings that were passed down are in verse. These are examples of using the strength of poetry in state affairs.
From history, we know that when the Mongolian State became more sedentary and urbanized, namely in the Yuan Dynasty era, almost all khans and ministers composed verses.
History also tells us that Zanabazar, Mongolia’s 17th Century enlightened lama’s famous poem “The pacifying prayer” (Tsagiig tohinuulagch zalbiral”) distributed widely throughout the country by his students, could even prevent wars between rival regions.
Mongolian nomads use verses and melodic words for dealing with their animals. The animals, not knowing human language, are moved by the verses and melodic words presented to them by the herders.
The strength of a real poet lies in his ability to create a totally new being and to open an unknown world. Poetry forms itself through an ensemble of musical and rhythmic words and carries the energy of the content that matches the words and their form. This inner energy, having created a certain shape of thought, flows out as mind’s true expression, spreading like a flow of atomic energy. If the words, the rhythm and the meaning in a poem work harmoniously together, the poetry can have infinite magical meanings and can contain exciting energy that pleases countless readers throughout time. Truly vital poetry contains invisible strength and exists as a magic sphere of meaning, which revives people’s minds and changes itself again and again as soon as it is stimulated.
They say a recipient of the Nobel Peace Prize, Russian poet Boris Pasternak once exclaimed: “Dear fellow poets. Please, do not foretell your sorrowful death in your verses because poetry’s strength makes it to come true.” He must have had noticed how Pushkin, Lermontov and Esenin were foretelling their deaths in their verses.
A reader who reads a meaningful poem experiences the same sufferings and joy of inspiration as those of the poet when the poem was created. The very strong thoughts and formulations in a poem that is read by scores of readers act as careers of this magic energy. When the inner energy absorbed in a poem’s every word and its energized sound radiates out, it occupies and possesses the minds of the listeners. Real poetry has always had the strength to exist regardless of space and time.
This is, I would say, is poetry’s energy or its magic wave.
This magic quality of poetry’s energy has been used in different times both for good and bad. There are cases of using the energized magic wave of words as a weapon for fighting an enemy. At times there was the so-called “curse poetry”.
Mongolians like the saying:
Benediction brings flowers
Cursing brings blood
The logic of this saying is that words coming from a good heart and mind lead people and society through bright paths. The shortest way to enlightenment lies within poetry. Through poetry we can purify the human spirit, shed light in the darkness of human’s inner world, fight for enlightenment, bring peace, and in this way bring together peoples hearts and minds. Poetry can eliminate distrust, differences in space and time, and bring down the walls that divide us.
Therefore, we shall pay attention to the fact that there is a possibility of using the magic wave of the energy which lies in the multi-national poetry of humankind. The more humane and merciful our poetry, the more the magic wave of this purifying energy will help our deeds towards their fulfillment: the absolute desire of humankind to live in peace.
Only poetry charged by the light of love and mercy, coming from a human’s mind, and the energetic words of a gifted human will make every thing good and beautiful.
Tuesday, April 20, 2010
Tous ces moments de lumière…
Tous ces moments de lumière…
La clarté la plus brillante émane des ténèbres seulement.
Et une femme paraît plus belle au crépuscule,
Ses boucles d’oreilles brillent le soir seulement.
Un haras de selles étincelle la nuit,
La fleur Gumuda s’ouvre le soir.
Les chevaux souffrant du mal du pays hennissent à l’arrivée de l’aube.
Ecouter des chansons fait scintiller le crépuscule de nos humeurs.
Le rayonnement extrême vient de l’émanation de l’amour.
La lumière du soleil est la plus forte quand elle provient d’un trou dans les nuages,
Et le Karma seul est la sève de vérité.
Dans l’éclair d’une étoile filante, la lumière des rayons uniques converse,
Donner naissance à un fils, pour illuminer l’univers.
Traduit de l’anglais par Imre P Zsoldos
La clarté la plus brillante émane des ténèbres seulement.
Et une femme paraît plus belle au crépuscule,
Ses boucles d’oreilles brillent le soir seulement.
Un haras de selles étincelle la nuit,
La fleur Gumuda s’ouvre le soir.
Les chevaux souffrant du mal du pays hennissent à l’arrivée de l’aube.
Ecouter des chansons fait scintiller le crépuscule de nos humeurs.
Le rayonnement extrême vient de l’émanation de l’amour.
La lumière du soleil est la plus forte quand elle provient d’un trou dans les nuages,
Et le Karma seul est la sève de vérité.
Dans l’éclair d’une étoile filante, la lumière des rayons uniques converse,
Donner naissance à un fils, pour illuminer l’univers.
Traduit de l’anglais par Imre P Zsoldos
Poems in French
Paradis et les hirondelles dorées
Le château du ciel s’embrasait dans un léger mirage de la steppe bleue.
Mes pauvres seigneurs sont éternellement coincés au paradis.
Suspendus sur le bord de la steppe éloignée, là où les hirondelles dorées
Me reçoivent, là où mon père devrait être.
La brume opaque glisse au-dessus des postes accrochés au ciel.
Les rapides hirondelles dorées découpent un chemin du tranchant de leurs ailes.
***
Esprit tournoyant
Les nuages bas du dernier mois de l’automne flottent autour de mon chapeau.
Les verres tintent tristement depuis le local des fêtards
Dans leurs tourbillons, les tornades agrippent les feuilles.
Et me lient aux brises qui m’emporteront vers le ciel.
Le château du ciel s’embrasait dans un léger mirage de la steppe bleue.
Mes pauvres seigneurs sont éternellement coincés au paradis.
Suspendus sur le bord de la steppe éloignée, là où les hirondelles dorées
Me reçoivent, là où mon père devrait être.
La brume opaque glisse au-dessus des postes accrochés au ciel.
Les rapides hirondelles dorées découpent un chemin du tranchant de leurs ailes.
***
Esprit tournoyant
Les nuages bas du dernier mois de l’automne flottent autour de mon chapeau.
Les verres tintent tristement depuis le local des fêtards
Dans leurs tourbillons, les tornades agrippent les feuilles.
Et me lient aux brises qui m’emporteront vers le ciel.
some new poems
G.MEND-OOYO /MONGOLIA/
ALL SHINING MOMENTS 3
I shall blaze like a candle in the isolation of the mind within.
I shall be skyblue in the faraway legends of our wild eastern steppe.
I shall wash in the delicate white rays of the hunchback moon.
I shall rest on the deep broad sands of our Ganga Nuur.
I shall shred the silken threads of greywhite clouds.
I shall examine white in the shadow of white feathergrass.
I shall be captured by the wind-bowed bluegreen grass.
I shall roll out towards the horizon, along the great nomadic train.
Remaining there, listening in sadness to our Mongolian melodies,
I shall awaken every morning to the sound of the horsehead fiddle.
And living around the stones, watching over the fire of the Mongol home,
I shall shine everywhere upon the hoofdrum steppe.
GROWING CLEAR
The waterbirds move with the clouds
the final drops of rain like silver spheres.
And, as the mountain rivers grow clear, so also the mind,
and all things are purified in their flow.
Patches of white mist around the riverbend,
a few yellow leaves glance upon the waters.
The sun glows through the clouds onto the golden leaves,
and the world is returned more golden.
My every error has been washed in the waters of autumn, and
autumn has grown more golden beyond my thoughtless mind.
When you know for why and where you’re rushing,
please realise what it means to live among rivers and mountains.
Translated by Simon Wickham-Smith /England/
ALL SHINING MOMENTS 3
I shall blaze like a candle in the isolation of the mind within.
I shall be skyblue in the faraway legends of our wild eastern steppe.
I shall wash in the delicate white rays of the hunchback moon.
I shall rest on the deep broad sands of our Ganga Nuur.
I shall shred the silken threads of greywhite clouds.
I shall examine white in the shadow of white feathergrass.
I shall be captured by the wind-bowed bluegreen grass.
I shall roll out towards the horizon, along the great nomadic train.
Remaining there, listening in sadness to our Mongolian melodies,
I shall awaken every morning to the sound of the horsehead fiddle.
And living around the stones, watching over the fire of the Mongol home,
I shall shine everywhere upon the hoofdrum steppe.
GROWING CLEAR
The waterbirds move with the clouds
the final drops of rain like silver spheres.
And, as the mountain rivers grow clear, so also the mind,
and all things are purified in their flow.
Patches of white mist around the riverbend,
a few yellow leaves glance upon the waters.
The sun glows through the clouds onto the golden leaves,
and the world is returned more golden.
My every error has been washed in the waters of autumn, and
autumn has grown more golden beyond my thoughtless mind.
When you know for why and where you’re rushing,
please realise what it means to live among rivers and mountains.
Translated by Simon Wickham-Smith /England/
Sunday, March 21, 2010
САРНЫ ШҮЛЭГЧ СҮ ДҮНПӨ
САРНЫ ШҮЛЭГЧ СҮ ДҮНПӨГИЙН
ГЭГЭЭН ГУНИГ БУЮУ УДЫН ДУУЛАЛ
Хятадын өмнөд далайн эрэг газар, тунгалаг уст гол усаар хүрээлэгдэн орших гоёмсог нэгэн хотыг Хуйзүй хэмээнэ. Бараг нэг мянган жилийн өмнө /1036-1101/ хятадын суут яруу найрагч Сү Дүнпө энд эзний алба хааж байхдаа долоон жилийн дотор бичсэн шүлэг дуулал нь өдгөөх хотынхоны эрхэм дээд бахархал болон үлджээ. Яруу найрагчийн гишгэсэн мөр, гэрийн буйр, шүлгийн мөр бадагтай утга учир хамаатай газар болгонд шүлэг дууллыг нь чулуунд сийлж, хөшөө дурсгал, уран баримал бүхий цэцэрлэгт хүрээлэнг хотынхон цогцлоожээ. Чухам ийм л бахархалаар Гонг Конгийн яруу найрагч Ли Чингийн тэргүүлдэг Олон Улсын яруу найрагчдын Пен клуб ээлжит хурлаа энд хийхээр сонгосон аж. Тан, Сүн улсын үеийн найман их зохиолчийн эгнээнд “Гурван Сү” буюу аав нь хоёр хүүтэйгээ дуудагддаг бөгөөд хамгийн алдартай нь том хүү Сү Дүнпө /Сү Ши/ болой.
/With Li Qing, in Hui Zhou/
Сү Дүнпөгийн байгалийн уянгын шүлгүүд нь сонсоход яруу хөгжимлөг агаад, шүлгүүдээ үзэх яруу найраг болгон дүрслэн зурсан нь нэн гайхалтай ажгуу. Сү Дүнпө хятадын уламжлалт сэтгэлгээний гэгээн тунгалаг, тэнгэрлэг ариун яруу найргийг дахин сэргээн амилуулсан найрагч хэмээн зүй ёсоор тооцогддог бөгөөд түүний яруу найраг нь гэгээн сар, гэрэлт сэтгэл, санагалзан мөрөөдөхүй, хайрлан шаналахуйгаар дүүрэн бөлгөө.
Хуйзүйд ирсэн жуулчин гийчин яруу найрагчийн энэхүү гэгээн тунгалаг, гэрэлт сүмбэр Луфу уулыг зорих бөгөөд Сү Дүнпөгийн яруу найргийн ертөнцөд нэгэнтээ ороод гарна.
Сү Дүнпө энд ахуйдаа намрын шөнийн саран доор холд агч дүүгээ санагалзан хөлчүүрхэж, нэгэн шүлэг бичсэн нь ихэд алдартай бөлгөө. Тэрхүү “Найман сарын тэргэл сарны дуулал” тэргүүтэй дөрвөн шүлгийг эртний монгол хөвүүлэгүүдийн нь хэд хэдэн хувилбар болоод Оросын нэрт орчуулагч Михайл Басмановын орчуулгатай тулган нягталж эдүгээн төрөлх хэлнээ орчилдуулсан бичиглэснээ уншигч олондоо толилуулсугай. Монгол хуучны мэргэд хятадын сонгодог яруу найргийг олон зуун жилийн өмнөөс орчуулж уншиж байсан нь гайхалтай, гагцхүү тэр үеийн ёгт үгүүлэх хэллэгүүд нь эдүгээ нийтлэг уншигчдад ойлгохуйяа бэрх болсныг тэмдэглэе.
НАЙМАН САРЫН ТЭРГЭЛ САРНЫ ДУУЛАЛ
Гэгээн саран хэзээ чухам бий болсон бэ?
Жүнзтэй сархадаа сэржимлэж тэнгэрээс асуусугай
Өндөр тэнгэрийн орны орд харшийн тэндэх
Өнөө шөнийн он тоолол хэзээг заанам бэ?
Салхин хүлгээр сартай мандалд очъёо гэвч
Сахил мэт эрхэмсэн дагахаас жийрхмүй
Дэвэн дэлэн сүүдэртэйгээ бүжиглэх огторгуйн байдалыг
Дэлхий дэх хүмүүний явдалтай яахин зүйрлэлтэй.
Улаан асараас уруудан угалзат цонхоор бууж
Унтах нойр хулжихуйяа, улмаар уймран үймэн
Сэтгэл санаа хомстон бачуурахын энэ цаг дор
Сэрүүн саран тэргэлшихийн учир юусан билээ?
Хүмүүнд зовнил, баяр, хагацал, учрал буй
Саранд тунгалаг, бүрхэг, тэргэл, хэлтэрхий буй
Төгөлдөр бүтэн юмс хэзээнээсээ огт үгүй.
Төрсөн ахан дүүс энх мэнд урт насалж
Төгрөг сарыг мянганы холоос нэгэн зэрэг харж явсугай.
НАМРЫН ТЭРГЭЛ САРАН
Үдшийн улаан үүл эвхэрэн жихүүн амьсгал сэнгэнэж
Тэнгэрийн заадас орчимоор хас саран эргэлдвэй
Амьдын хорвоод үдэш бүхэн зохистой байхгүй ээ,
Айсуй жилийн тэргэл сарыг аль газар үзэхийг мэдэхгүй ээ.
ХАВАРТ ГУНИГЛАХУЙ
Цэцэглээд зулгарсан улаан гүйлс хорчгор
Цэнгэлдэж асан хараацайнууд ч бас нисч одвой
Цэл ногоон ус айлуудын дундуур мушгирч урсвай
Мөчир дээрх уд модны унгирал тоотой хэдхэн үлджээ
Мөнх тэнгэрийн хаяа цэлийх тийш өвс ханарчээ.
Хэрэмийн дотор дүүжин даажин, наадам зугаатай
Хэрэмээс гадагш зам чангааж хүмүүсийг хөтөлжээ
Хэрэмийн дотор царайлаг гоо хүмүүс хөхрөлдөнө
Инээлдэх дуун холд холдсоор, анир тасарвай
Их л найрлажээ, найрлах цаггүй болтлоо найралчихжээ.
ЛЭН ШИ ГОРХИЙН ХӨВӨӨНӨӨ
Уулын бэлийн цахирмаа горхийн хөвөө рүү дэлгэрчээ
Нарсан ойн зам элсэрхэг болоод балчиг үгүй
Намираа борооны зөөлөн сүрчис дунд ятуулаг донгодно.
Энэ төрөлдөө золгосон биднүүс, дахин золгох болов уу?
Үүдэн цаанх горхи баруун зүг зугтаж одчихуй
Үсэн буурал болсон би үүрийн гэгээг дуулаад ч яах билээ.
Г.МЭНД-ООЁО
Friday, March 19, 2010
БАЙРОНЫ ГАРЫН ҮСЭГ /Byron's signature in Chillon
Лорд Байроны гарын үсэг /Шиллоны ханан дээр Byron's signature in Chillon/
Шиллоны шилтгээний дэргэд /Швейцарь/
ШИЛЛОНЫ ШИЛТГЭЭНИЙ ХАНАН ДАХЬ БАЙРОНЫ ГАРЫН ҮСЭГ
Цаст уулын тунгалаг гол усаар улам цэнгэгшиж болор мэт гэрэлтэгч нуурыг Леман буюу Женев гэнэ. Цэнгэг тунгалагаараа дэлхийд гайхагдах энэ нуурыг Франц болон Швейцарийн гоёмсог хотууд бүслэн оршиж, цаст уулсаас нь салган тусгаарлах боловч, цал буурал Альпийн ханхар оргилууд өндөр харш ордуудын дээгүүр сүгнийн өнгийж нуурын уснаа ихэмсэг дүрээ тольдох нь нэн гайхамшигтай. Тэрхүү байгалийн сүр хүчтэй үзэсгэлэн юугаа булаалдаж Женевийн нуурнаа нэгэн мянган жил тольдсон гайхамшигт шилтгээнийг Шиллон хэмээнэ. Английн Савой аймгийн үе үеийн эзэд, гүнтэнгүүдийн ихэмсэг хэв маяг, дэгжин бардам байдлын сүрийг хана туургандаа шингээсэн Шиллоны шилтгээн мянган жилийн түүх, соёл, мандал бууралтын түүхийг өгүүлэх үй түмэн үзмэртэй боловч, түүний доторх алга дарам газарт жуулчин, гийчин олны нүд сэтгэл булаагдан сатаарах ажээ. Энэ бол Английн суут яруу найрагч Жорж Байроны гарын үсэг ажгуу. Чухам юуны учир Байроны шилтгээний багана дээр нэрээ ирт зэвсгээр сийлж үлдээв? гэх сониучхал хүн бүрийг хатгана.
Байрон улс төрийн үзэл бодлоосоо болж төрөлх Англи нутгаа 1816 онд үүрд орхин Рейн мөрнийг дагаж явсаар Швейцарьт ирж яруу найрагч Перси Шеллитэй гүн дотно нөхөрлөсөн юм. Тэд хоёулаа шударга ёс, эрх чөлөөний төлөө тэмцэгч найрагчид байлаа.
Хоёр анд Женев нуурын хөвөөгөөр аялан Шиллоны шилтгээнийг үзэж явахдаа дээд давхарт нь дэгжин баячууд хагартлаа найрлаж байхад, хонгилд нь хатуу тамын шоронд хэцүү тамланг үзэж эгэл доодчууд тарчлан зовж байсныг мэджээ. Ялангуяа тэрхүү шоронгийн ян цэвдэг тамланг эр зоригоороо туулан гарсан домогт эр Симон Бониварын түүхийг сонсооод удалгүй “Шиллоны хоригдол” хэмээх алдарт найраглалаа бичсэн түүхтэй. Энэхүү найраглал нь мөнөөх домогт эр Симон Бонивар болон Жорж Байрон хоёрын нэртэй цуг Шиллоны шилтгээнийг дэлхий дахинд алдаршуулан, аянчин гийчин, жуулчин нарын цуваа үл тасрахын шалтаг болсон юм. Ялангуяа шилтгээний багана дах Байроны гарын үсэг нь бүхий л түүхийн арилшгүй сорви, үгүйсгэшгүй бат тамга болон дархлагджээ. Яруу найрагч тэнд гүн сэтгэл хөдлөлд автаж, хэзээ нэгтэйх алдрын алтан мөчийг зөгнөн чинжаал хутгаа сугалан хурц үзүүрээр нь гарын үсгээ зурсан нь лавтай.
Жорж Гордон Байрон
“ШИЛЛОН-Д ӨРГӨХ СОНЕТ”
/"Sonnet on Chillon" by Byron
translated into Mongolian by D Byambaa/
Мөхөшгүй Оюун ухааны мөнхрөхүй Сүнс
Мөс шиг гянданд ч гэгээрэхүй Эрх чөлөө
Мөчлөх тамлалд ч мохошгүй Зүрх зориг
Мөнийг түшсэн хайр ганцаараа үл дийлджээ.
Хөвгүүд чинь гав дөнгөнд хүлэгдэвч
Хөгцөт хүйтэн хонгилд өдрийг үл үзэвч
Эх орон нь үхэл зовлонг даван гэтэлнэ дээ.
Эрх чөлөөний жигүүрээ салхи сөрөн дэлгэнэ дээ
Шиллон! Чи шорон гэвч ариун газар,
Шалан дээр чинь сааралтах аюум уйтгар
Шаналан бүхний ул мөрийг тодлон үлдээвч,
Цаг нь ирэхээрээ айдас хүйдэс арилан одож,
Бурангуйн орноо Бурханы орон болгох уриа
Бониварынх байсныг хэн ч арчиж үл чадна.
“Шиллоны хоригдол” найраглалыг авъяаслаг орчуулагч Ц.Сүхбаатар орос хэлнээс нэн сайхан монголчилсоныг хэдэн жилийн өмнө уншсанаа санахын ялдамд мөнөөх найраглалынхаа өмнөтгөл болгон Байроны бичсэн сонетийг чадварлаг орчуулагч нэрт гүүш Д.Бямбаа гуайн дэвтэрээс олж үзээд уншигч олондоо хүргэхийг яарлаа.
Яруу найрагчийн явсан газар болгонд мөр нь үлддэг, мөр нь хүрсэн газраас шүлэг нь төрдөгийг гэрчлэх түүхийн энэ нэгэн бичээсийн дэргэд зогсож, Байроны гарын үсгийг хурууныхаа үзүүрээр тэмтрэх төдийд түүний найрагч анд Шелли-гийн зориулсан мөр нь санаанд буув. Тэрбээр Байроныг томъёолохдоо:
Үг бүхэн нь
Үүрд мөнхрөхийн тамгатай... хэмээжээ.
Г.Мэнд-Ооёо /G Mend-Ooyo, poet/
Photos of the Struga Poetry Evenings, in Macedonia
With President of Struga Poetry Evenings
Director of SPE
Лийтэв, Траян Петровски, Бранко, Саэд Гойда /Араб/
Петровскийн зуслан /Арбинова/
Македонийн малчин айлд
Струга яруу найргийн үдэшийн уншлага /нуурын эрэг, сүмийн үүдэнд/
Thursday, March 18, 2010
СТРУГА ХЭМЭЭХ ЯРУУ НАЙРГИЙН ЭХ ОРОН
Македони Улсын ерөнхийлөгч Ивановын хамт
1.
Дүнхэр дүнхэр ногоон хөх уулс, хүдэн дунд мануурна. Битүү ногоон ширэнгэ ой. Өгсүүр нарийн жим. Явсаар хөхрөн байгаа уулсын дүгнэгэр халзан тагтад гарч ирэв. Македоны хөвч ой, хөглөгөр уулс ногоон цэнхэр өнгийг бие биедээ уусган дуниартана. Яруу найрагч Траян Петровский биднийг эх орныхоо ханхар ногоон уулсын зулайд гишгүүлсний хариуд Македоны Александр хааны тухай “Сулхарнайн тууж” нэртэй домгийг ярьж өглөө.
- Эрт балар цагт Сулхарнай хэмээх хаан мянга насалж, тэнгэрээс дахин хоёр мянган насыг түүнд соёрхжээ. Хаан бээр нэгэн удаа Сүмбэр уулнаа гарч дөрвөн зүг найман зовхисыг халиагаад бас шингэх нартай цуг тэнгэрийн гүн харанхуй руу аялж үзжээ. Сулхарнай тоймшгүй урт дээс томуулаад тусгай хамгаалалт бүхий бүхээгт суугаад газрын доорх ёроолын харанхуй хонгилоор аялжээ. Далайн ёроолын харанхуй хонгилоор явж байтал бие нь үл үзэгдэх нэгэн хүмүүн цөгц дүүрэн ус өгөв. Тэр хүмүүн хэлэх нь: “Сулхарнай чи тэнгэрт соёрхогдож 3000 наслав. Та одоо энэ усыг уувал тэнгэр газар хувилтал мөнх насална” гэв. Сулхарнай дэлхийн гадаргад буцаж гараад нөхдөө цуглуулан мөнхийн усаа өгөв. Тэгтэл нэгэн сэцэн хүн эргэлзэн, чи биднийг мөнх наслахад төрөл садан бүгд үхэж үгүй болно. Ганцаар үлдэгсэд нь энэ усыг яах гэж уув даа хэмээн гэмших цаг ирнэ хэмээн ятгасанд, Сулхарнай цөгцтэй усаа цацаж орхив. Мөнөөх ус арц модны шилмүүсэнд сацарснаар арц мөнх ногоон болсон гэх ажгуу...
Домгийн төгсгөлийг батлах мэт Македоны уулсыг ширдэглэн ургасан арцын үнэртэй анхилуун салхи сэвэлзэнэ.
Македоны партизан цэргүүдийн дурсгалд зориулсан гэрэлт хөшөөг үзээд цааш хөндий уруудан явсаар малын бууц ханхалсан хөдөөгийн айлд хүрч ирэв. Европын ногоон уулсын дунд малчин айл байх юм чинээ санасангүй. Миний багадаа киноноос үзсэн Александр хаан шиг бадриун хүрэн эр, эндэхийн чилгэр нарс шиг өндөр чийрэг бүсгүй хоёр биднийг юу байдгаараа дайлав. Үнэр нь сэнхийсэн шинэхэн талхыг зүсэх ч үгүй гараараа ураад таваглаж байна. Тараг, бяслаг, нэрмэлийн охь. Юу вэ энэ чинь, монголд байна уу? Мод захлаад ямаад идээшлэн харагдана. Байшингийн адараас бүтэн хонь борцолж дүүжилснийг сониучирхтал, огтолж аваад л өмнө тавьж байна. Тавхан алхамын зайд уулын тунгалаг булаг хоржигноно. Хүйтэн булгийн усанд тараг сүүгээ битонд хийж сойжээ. Яг л манай хөдөөгийнхөн шиг. Жаргаж байдаг улс ажээ. Царай зүс, алхаа гишгээ нь уулын эрүүл чийрэг махбодыг гайхуулна. Манай Дарьгангынх шиг газар ухаж суулгасан шавар зуухан дээр модон тагтай ширмэн тогоо угсраатай байна. Хаа газрын хөдөөх иргэншил төстэй ч юмуу даа.
Яруу найрагч Траян Петровскийн эдлэн гацаа мөн л битүү ойн чөлөөнд зэрлэг чавга, усан үзэм бөнжигнөсөн жимсэн төгөл дунд оршино. Арбинова хэмээх энэ тосгонд Туркийн эзэмшлээс эх орноо чөлөөлөх партизаны хөдөлгөөн үүссэн тэрхүү түүхээрээ бахархана. Петровскийн өвөг эцэг мөн л партизан. Арбинова тосгон ах дүү хоёр Петровскийтой. Ах нь түүх угсаатны ховор нандин зүйл цуглуулж гэр орноо тэр аяар нь музей болгожээ. Дүү нь тосгоныхоо жимсэн төгөл дундах задгай ногоон асартаа тухалж, Македоны оюу ногоон уулсын хүдэн дунд шүлгээ бичнэ. Хол ойроос ирсэн шүлэгч найз нараа зочлоно. Петровскийн гарын нэрмэл охь яруу найргийн адистэдтэй болоод ч тэрүү улам онцгой. Умардад дүнхийх уулс хараачлах задгай асарт сүү, тараг, бяслаг халуун бинг усан үзмийн нэрмэлээр даруулж хүртээд бараг суудлаасаа өндийгөөд л чавга, чангаанзыг эх модноос нь элдэвлэн амтархана. Ийм эх оронд хайрлан дурлахаас яахав.
Түүний хөрш, биендээ шивээстэй бадриун эр биднийг гэртээ оруулж дайллаа. Түүнийг анчин хэмээн танилцуулсан боловч, агнах биш хашаа хүрээгээ амьд амьтны хүрээлэн болгочихсон аж. Хэдэн ямаа. Бас уулын зэрлэг тахиа, туулай, хөхөө шувуу тэнд ижилдэн дасч халуун бин, тариа будаа, шинэхэн лууван зооглосон шиг жаргана. Тосгоны амьдрал гоё юмаа, Харин болсон жимс хөл дор бөмбөрөн унах нь тиймхэн. Жимсээр бол жиргэж байдаг тосгон байна. Ямааны сүү чавганы ундаагаар зочилсон чийрэг улаан анчин, дүүрэн шивээстэй зангирсан булчингаа илбэж жаал суугаач, усан үзмийн нэрмэлээр дайлъя гэж байна. Бас нэгэн ямаачин ирж нийллээ.
Илбэ жилбийг нэвтлэн гарч
Эрх чөлөө рүү нисэн дүүлэхдээ
Гүн ихээр санаа алдсаныг минь
Гүйцэд та нар ойлгохгүй
Траян Петровскийн шүлгийн нэг бадаг. Эрх чөлөө хийгээд элдэв бусын саад тотгор бол улс орны болоод хүмүүний амьдралд байж л байдаг зүйл. Александр хааны үед мандан бадарч, бас дараа нь ядран зовж, хожуухандаа Югославын холбоонд нэгдэж социализмыг байгуулж явлаа, эд нар. Югославын бужигнааны дараа холбооны улсууд салж, эртний алдарт жанжныхаа нэрээр Македон гэж улсаа нэрлэчихлээ. Грек түүнд нь дургүй. Македоны Александр манайх гэж булаацалдах.
Македон улс анхныхаа ерөнхийлөгчийг сонгоод удаагүй. Их сургуулийн профессор Иванов бээр ерөнхийлөгч болоод сар болсоны дараа Стругагийн яруу найргийн наадамд оролцогч нартай уулзаж вино тулгаж зогсох нь нэн аятай. Охрид нуур луу шахаж орсон хойгийн битүү модоор хүрээлэгдсэн ногоон уулсын халзан зулай дээрх байгалийн асарт Ерөнхийлөгч бидэнтэй дотносон ярилцав. Эрч хүч, эрдэм боловсрол жигдэрсэн залуу удирдагч эх орноо өөд татах нь лавтай. Аль дивангарт эртний Грекийн үеэс яруу найрагчдад дипломат эрх эдлүүлж, дайн самууныг намжаах энхийн элчээр томилж байсан түүхтэй. Өнөөдөр олон улс оронд хааны, вангийн, ерөнхийлөгчийн ивгээлд яруу найрагч нь хаяглуулж, шадар зөвлөхийн үүрэгтэй байдаг нь мөнөөх л уламжлалтайнх. Норвегийн вангийн яруу найрагч Кнут Өдигард энд эрхэмсэг дэгжин элгэмсэг ёсорхуугаараа ёстой нэг л нүд булааж байна. Энэ удаагийн наадмын гол баатар тэрбээр бүхий л хүндлэлийг хүлээж буй өөр нэг шалтгаан нь эрх ямба төдийгүй эгшиглэнт яруу найраг нь юм.
“Стругагийн яруу найргийн үдэш”. Энэ даруухан нэр явсаар дэлхийн яруу найрагчдын оролцохыг хүсдэг хамгийн том наадам болсон билээ. Пабло Неруда, Роберт Рождественский, Йософ Бродский, Аллен Гинзберг нарын дэлхийд алдартай яруу найрагчид Стругад ирж шүлгээ уншин, “Алтан эрхи” хэмээх эрхэм дээд шагналыг нь хүртэж байсан удаатай. Стругагийн яруу найргийн наадмын өнөө жилийн баатар нь Словянийн яруу найрагч Томас Шаламон. Түүний шүлгийн антологийг нэн гоёмсог хэвлэжээ.
Стругагийн яруу найргийн өөр нэгэн томоохон үйл явдал нь хамгийн шилдэг яруу найргийн нэг номыг шалгаруулж олгодог “Стругагийн гүүр” хэмээх шагнал. Их наадмын зохион байгуулах хороо Юнескотой хамтран шалгаруулж Дрим голын гүүрэн дээрх шагналыг гардуулна. Энэ жил Сенегалын яруу найрагч Оусманид энэ эрхэм шагналыг хүртээв. Жил бүрийн Стругад дэлхийн шилдэг яруу найрагчдын арван номыг хэвлэж, наадмын үеэр хотын аль нэгэн гудамжинд нээлтийг нь хийж уншигчдад танилцуулна. Өнөө жилийн номын баярыг яруу найрагч Траян Петровский удирдаж харагдана. Жил болгон аль нэг улс орны яруу найргийн антологийг хэвлэж, Стругагийн яруу найргийн үдэшээр нээлт хийдэг нь сайхан уламжлал юм даа. Ингээд Струга Дэлхийн яруу найргийн нэгэн том номын сан болчихжээ.
2
Үзэсгэлэнт тунгалаг Охрид нуурын болор мэт ариухан Дрим голын эрэгт орших энэ хотынхон жилийн жилд л яруу найрагт умбана. Голын хөвөө дагуулан дөч гаруй улсын төрийн далбааг мандуулсан байх агаад дунд нь Монголын минь далбаа намирч харагдана.
Стругагийнхан яруу найргийн үдэшлэгийг тэсч ядан хүлээнэ. Бүрий болмогц хот тэр аяараа Дрим голын модон гүүрээр гарч яруу найргийн ордон тийш урсаж байх шиг. “Яруу найргийн ордон”-ы үүдэнд их наадмын сүлд аялгуу уянгалахад хоёр жүжигчин эх нутгаа хайрлан санагалзахуйн зүрхний дуулал болсон “Өмнөд эх нутгаа эгээрэхүй” хэмээх шүлгийг нэн яруу унших ажээ. Ах дүү Константин Миладинов, Димитр Миладинов хэмээх яруу найрагчдын дурсгалд зориулан энэ наадмыг 47 жилийн өмнө нээсэн түүхтэй. Яруу найрагч Константин Миладинов Москвад оюутан ахуйдаа Струга хот, Охрид нуураа санагалзан шаналж бичсэн энэ шүлэг 47 дахь жилдээ Дрим голын хөвөөнд эгшиглэж буй нь энэ ажгуу.
ӨМНӨД ЭХ НУТГАА ЭГЭЭРЭХҮЙ
Бүргэдийнх шиг далавчлах юмсан
Буйр нутаг руугаа би дүүлэн нисэх юмсан
Дассан уул ус төрөлх нутаг руугаа явах юмсан
Шамбалыг харна, төрөлх Куркушаа үзнэ
Мандах нараа бас харна
Манай нутаг энэ газрынх шиг ийм харанхуй биш ээ,
Хэрэвзэй наран ийм туниагүй бүүдгэр байвал
Хэрэвзэй эндэхийн наран сулбагар гэрэлтүүлвэл
Би алсын аяндаа дөрөөлөх болно
Би өөрийн эрэг рүүгээ нисэх болно
Одод шигтгэсэн оёоргүй хөх тэнгэртэй
Охьюу наран гялалзах өөрийн нутаг руугаа!
Одоо энд эргэн тойрон хав харанхуй,
Орчлон дэлхий мананд живээд бүрэнхий
Жавар тачигнаж, шамрага хаялана.
Цасан шуурга, нүдгүйлэн манарна
Зүг бүртээ манан, мөстлөг,
Зүрх сэтгэл хүйтэн, бодол харанхуй.
Үгүй ээ, би энд байж чадахгүй нь.
Үгүй ээ, энэ жавар, мананд байж чадахгүй нь.
Надад жигүүр ургуулаач. Би далавчлая!
Өөрийн эх нутаг рүүгээ дүүлэн нисье.
Өөр лүүгээ, төрөлх газар руугаа
Охридоо руугаа, Струга руугаа нисье.
Тэнд наран ургахдаа зүрх сэтгэлийг дулаацуулдаг
Тэнд наран жаргахдаа хөвчийн ойгоор гэрэлтдэг нь,
Дэлхий ертөнц нь дээдсийн хишигээр заяасан
Дэндүү төгөлдөр бэлгэ, билгийн гайхам сан
Салхин яралж, цагаан цацраатай нуур
Саруул тунгалагаар цэнхэртэх үзэмж,
Эргэн тойрон уулс, тал алиныг ч харсан
Энгүй төгс гоо сайхан бурхадын бүтээл буюу.
Элэг зүрхнийхээ гүн цээлээс Кавалаа эгшиглүүлнэ, би
Ээ, энэ наран шингэх аваас би үхнэ.
Стругагаас ирээд яруу найргийн их наадмын сүлд шүлэг болох Дмитрий Миладиновын “Өмнөд эх нутгаа эгээрэхүй” хэмээх шүлгийг англи орчуулгаас нь буулгах гэж нилээд нухлаа. Нэг л болж өгсөнгүй. Англи эх, өөрийн орчуулгын хубилбарыг зэрэгцүүлээд Лийтэв анддаа илгээв. Тэрбээр Македон утга зохиолыг сайн мэдэх хүний хувьд эх хэлнээс нь орчуулсан орчуулгаа хариу болгож ирүүлэв. Ер нь ханатай. Гэхдээ л англи орчуулгад эх хэлнээс нь хазайсан зүйл нэлээд байна. Ингээд Лийтэвийн эх хэлнээс нь хийсэн хадмал орчуулга, англи орчуулга хоёрын дундаас өөрийн гэх орчуулгыг гаргалаа. “Өмнөд эх нутгаа эгээрэхүй” хэмээх шүлгийн тэмүүлэл санагалзал нь чухам яруу найрагч хүнд л илүү заяадаг хайрлан шаналахуйгаар дүүрэн ажээ.
3
Стругад өнөө жил хоёр зуу гаруй яруу найрагч тавь шахам орноос иржээ. Македоны онгоцны буудалд хөл тавьснаас хойших бүх зардлыг “Стругагийн яруу найргийн үдэш” наадмын сангаас гаргана. Жил бүр засгийн газрын төсөвт яруу найргийн наадмын долоо хоногийн зардал, хэвлүүлэх ном, олгох шагнал, хүлээн авалт бүгдийг тусгаад өгнө. Хуучин социализмын үеэс л ийм байсан, одоо ч ийм. Цаг төр хувьсаж, улс орон уруудан өөдөлж болно. Харин болохгүй юм гэж байх. Улс орныхоо оюун соёлын бахархал, ард түмнийхээ зүрх сэтгэлийн уянгалаг цэцэгсийг л гандааж болохгүй. Югославын холбоо тарж, тусгаар Македон улсыг байгуулахдаа хамгийн түрүүнд нэг л юмыг устгаж болохгүй гэж шийдэж. Энэ бол Стругагийн яруу найргийн үдэш”. Хөгжлийн оргилд тулсан хөгшин Европын хүчирхэг эдийн засаг, зуун мянганыг гэтэлж үлдсэн уран барилга байгууламж, тэр болгонтой арсалдах юун, оюун соёлын үнэт зүйл болох яруу найргийг бахархал болгон дээдлэх уламжлалыг л улам бататгая хэмээн Македоны улс төр, оюун соёлын хүрээнийхэн шийджээ. XXI зууны хүн төрөлхтөний оюуны ертөнцийн хамгийн чухал эрдэнэс нь яруу найраг байх болно хэмээх Юнескогийн тунхаглал ч бас л үүнтэй холбоотой байна. Манай хэллэгээр бол “алтан хайрцагны бодлого” ч гэх юмуу, улс оронд ямар ч төр засаг солигдлоо гэсэн өөрчлөгдөхгүй дотоод ухаан байдаг аж.
Хуучин Югославын үед Македоны их сургуулийн архитекторын ангид суралцаж байсан Монгол оюутан Лийтэв одоогийн нийслэл Скопи хотод тэндэхийн бүсгүйтэй гэр бүл болжээ. Гэргий хүүхдээ дагуулаад Монголдоо ирж ажилласан боловч эхнэрийнх нь эрүүл мэндийн байдлаас болж эрхгүйеэ Скопи руугаа буцав. Тэгтэл Югославын Гадаад Явдлын яаманд бичиг тоот ирж мөнөөх эрийг монголоос нь дуудуулжээ. Хоёр ч хүүхэдтэй болсон эр бээр аж амьдралаа зохицуулж амжаагүй байтал араас нь хоёр хүн томилолт аваад хүрээд ирэв. Монголын иргэнийг нутагт нь буцаахыг орон нутгийн захиргаанд шаарджээ. Хуулийн дагуу манай иргэнтэй гэр бүл болсон тул бид буцаах боломжгүй хэмээн хариу өгснөөр Македон Улс ганцхан Ази хүнтэй үлджээ. Талын монгол эр Намдагжанчивын Лийтэв Европ ёсоор нэрээ жаахан “редакторлаад” Лий Намдаг Жанчивын хэмээн алдаршсан болой. Одоо тэрбээр нэгэн том компанид загвар зохион бүтээгчээр ажилладаг бөгөөд Македоны элит хүрээнд ихээхэн нэр хүндтэй нэгэн бөлгөө. Миний үе тэнгийн энэ эрхэмтэй би гурван жилийн өмнө цахим шуудангаар танилцсан юм. Стругагийн яруу найргийн наадамд оролцох сургаар тэрбээр талын монгол найрагчтай эчнээ танилцсан нь тэр бөлгөө. Би түүнд “Алтан овоо” номоо шуудангаар илгээсэн бөгөөд хээр талын салхи, нүүдэлчин айлын бууц ханхалсан бүтээл маань өөрөөс минь өмнө энэ эрэгт хүрсэн билээ. Лийтэв Стругагийн яруу найргийн наадмын зохион байгуулах хэсэгт ажиллаж, энэ удаагийн наадмын турш бидэнд орчуулга хийж хамт аялсан юм. Ер нь миний ажигласнаар монгол аавын хүүхдүүд аж төрөн амьдран суусан газартаа эрдэм чадлаараа оройлогчийн эгнээнд орчихсон байх юм. Унгарт Д.Ганболд гэж залуу бий. Тэрбээр унгарын утга зохиолын хоёр ч том шагналыг нь хүртчихсэн бол, Австрид Баасанжав сонгуульд нэр дэвшиж байсан удаатай. Америкт Ширчингийн Баатар Монгол судлалын ховорхон номын сан байгуулж, Далай лам, Ажаа ринбүүчийн шашин соёлын үйлсэд нөлөөтэй ажиллаж байна. Лийтэвийн гэргий Буддын шашин соёлын талаар сонирхдог бөгөөд миний Македонид хэвлэглсэн “Nomadic lyrics” номоос “Гэтэлгэгч эхийн сүм” хэмээх бясалгалын найргийг маань уншиж ихэд таалснаа ярьж байв. Эдний ач хүү ааваасаа илүү монголжуу төрхтэй харагдах бөгөөд европын нэгэн бөглүүхэн ногоон уулсын дайдад монгол өрхийн тэргүүнтэй нэгэн ам бүл байгаа нь манай элчин төлөөлөгчийн газар мөн гэлтэй.
“Стругагийн яруу найргийн 47 дах үдэш” Слава Жорж Димоски, Данило Косевский нарын удидлагаар сайхан болж өнгөрлөө. Сурах ч юм ихтэй байлаа. Таатай нэгэн мөчлөгт Монголдоо ийм нэг сайхан яруу найргийн ордон болоод олон улсын наадам бий болгох юмсан гэж зам туж бодов. Нэгэн цагт Стругагийн яруу найргийн наадмын ерөнхийлөгч байсан нэрт яруу найрагч, дипломатич, Траян Петровский, яруу найрагч, хэвлэн нийтлэгч Бранко Цветовский нарыг Монголдоо урьчихлаа. Тэдэнд монголынхоо яруу найргийн ертөнцийг эхлээд танилцуулъя. Дараа нь ойрын жилүүдэд Македонид Монголынхоо яруу найргийн антологийг хэвлүүлж, Стругагийн нэгэн үдшийн хөтөлбөрийг Монгол яруу найргаа сурталчилахад зориулах тэр санаагаа гүйцэлдүүлэхийг хичээх болно. Монголчууд XIII зуунд Македоны Александр хааны тухай үлгэр зохиож, тэрхүү эрэлхэг баатарын жишээгээр ирээдүйн хан хөвгүүдийг сургаж байсны адилаар хоёр орны яруу найргийг хойч үедээ хүргэхийг хичээсний минь ул мөр хожмоо үлгэр болон үлдэх ч юун магад.
Юутай ч Струга хэмээх яруу найргийн эх орон дэлхий дахины яруу найргийн ертөнцөд өвөрмөц нэгэн солонголог туяа татуулсаар байх болно.
Г.Мэнд-Ооёо
2009.Х сар
Tuesday, March 16, 2010
“Зөөлөн ай” хос цомог гаргалаа
Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн “Зөөлөн ай” уянгын яруу найргийн шинэ цомог гаргасан байна. Уг цомогт түүний “Миний зөөлөн ай”, “Нээхүйн утган хэлхээ”, “Он цагийн хүрд”, “ Чам руу би явж байна” “Хүлээж байгаа ээж”, “Цагаан манан гэгээн гуниг”, “Гол ус тунгалагших цаг” зэрэг 22 шүлэг найраглал нь орсон аж. Дээрх цомогт орсон шүлгүүдийг найрагч өөрийн дуу хоолойгоор уншихаас гадна, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Г.Равдан, Л.Чаминчулуун, Б.Жагдаг, Ж.Батбаяр болон уран уншигч Даваа нар уншсан байна. Та бүхнийг "Зөөлөн Ай" яруу найргийн цомогоос яруу найрагчийн зүрх сэтгэлийн зөөлөн аядуу байдал болоод ухаарал бодрол хайрласан шүлэг найргийг сонсохыг урьж байна.
Subscribe to:
Posts (Atom)